Thuế là gì? Các tiêu chí phân loại thuế

Khái niệm về thuế

Chúng ta thường nhắc đến thuế thư một như một khoản tiền công quỹ phải nộp cho nhà nước mà rất ít ai hiểu tường tận về nó. Vậy thuế là gì? Có các tiêu chí để phân loại thuế. Những vấn đề nào mà bạn còn chưa hiểu rõ về thuế sẽ được chia sẻ trong bài viết này.

1. Khái niệm về thuế

Bản chất của thuế là một vấn đề hết sức phức tạp, trên thế giới cho đến hiện nay vẫn còn có nhiều quan điểm khác nhau. Việc quy định về thuế (đặc biết là quy định các đối tượng bị đánh thuế và thuế suất) thường chủ yếu bị ảnh hưởng bởi quan điểm chính trị hoặc tình hình của nền kinh tế của mỗi quốc giá trong từng thời kỳ nhất định.

Một cách đơn giản nhất, thuế được hiểu là khoản trích nộp bằng tiền mà các tổ chức, cá nhân phải đóng góp cho nhà nước thông qua con đường quyền lực nhà nước. Cụ thể hơn, thuế được xem là khoản thu mà chủ thể nộp thuế có nghĩa vụ phải đóng góp cho quỹ ngân sách nhà nước theo quy định của pháp luật thuế.

Theo cách tiếp cận của pháp luật Bietj Nam, khái niệ thuế được hiểu theo nghĩa hẹp, chỉ bao gồm những khoản thu đặc định danh là thuế do Quốc hội ban hành. Tuy nhiên, ở nhiều quốc gia, thuế được hiểu theo nghĩa rộng, trong đó bao gồm cả những khoản thu bắt buộc như phí, lệ phí và khoản trích nộp khác (ví dụ: cho các quỹ công như Quỹ bảo hiểm xã hội, các khoản đóng góp do chính quyền địa phương quyết định) cũng được coi là thuế.

Theo Adam Smit (1776) trong tác phẩm “Của cải của các dân tộc” thì các công dân của mỗi nước phải đóng góp cho Chính phủ theo khả năng của mỗi người, nghĩa là tỷ lệ với lợi tức mà họ được thụ hưởng do sự bảo vệ của nhà nước.

Theo quan điểm khoa học pháp lý, thuế là khoản thu của ngân sách nhà nước có những đặc điểm cơ bản sau đây:

• Thuế do Quốc hội ban hành dưới hình thức đạo luật

Dưới hình thức là đạo luật, các quy định về thuế sẽ có hiệu lực pháp lý cao để các cơ quan quản lý nhà nước áp dụng trên thực tế . Việc thuế được ban hành dưới hình thức đạo luật, nhất là các loại thuế quan trọng là tương đối phổ biến ở các quốc gia trên thế giới, bởi lẽ, trách nhiệm của công dân, tổ chức nên phải được cơ quan lập pháp cân nhắc và quyết định. Trong lịch sử pháp luật thuế Việt Nam, ở một số giai đoạn, với một số loại thuế đang trong quá trình hoàn thiện về mặt lập pháp, Quốc hội đã ủy quyền cho Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành dưới hình thức Pháp lệnh.

• Thuế không mang tính đối giá và hoàn trả trực tiếp

Có nghĩa là, chủ thể nộp thuế không được nhà nước cam kết hoàn trả chắc chắn dưới bất kỳ hình thức gì và những lợi ích mà chủ thể nộp thuế được nhận từ nhà nước cũng không so sánh về mặt giá trị với số tiền nộp thuế. Tuy nhiên, thông qua các khoản chi tiêu từ tiền thuế, nhà nước sẽ cung cấp hàng hóa và dịch vụ công cho xã hội.

Bên cạnh những đặc điểm trên, thuế còn có tính chất không đối khoản. Nghĩa là, số tiền thu được từ thuế sẽ được nhà nước chi dùng cho nhiều mục tiêu khác nhau, và việc định ra một loại thuế không nhằm đáp ứng một khoản chi cụ thể của Nhà nước. Đặc điểm này của thuế được Gaston Jere đề cập trong cuốnTài chính côngvào năm 1936.

2. Các tiêu chí phân loại thuế

Có tiêu chí để phân loại thuế, trong đó có hai tiêu chí phổ biến là phân loại theo tác động của thuế và phân loại theo đối tượng chịu thuế.

• Theo tác động của thuế thì có thuế được chia thành hai nhóm là thuế gián thu và thuế trực thu.

Thuế gián thulà loại thuế mà về lý thuyết, chủ thể có nghĩa vụ nộp thuế không phải gánh chịu khoản thuế đã nộp (tức là chủ thể nộp thuế không thực sự mất một phần thu nhập vì khoản thuế này). Thuế gián thu chủ yếu do các chủ thể kinh doanh nộp và được coi là một khoản chi phí tính gộp vào giá bán hàng hóa, dịch vụ chịu thuế. Do vậy, chủ thể thực sự phải gánh chịu khoản thuế này chính là tổ chức, cá nhân tiêu dùng hàng hóa, dịch vụ chịu thuế.

Những loại thuế thường được coi là thuế gián thu ở Việt Nam bao gồm: thuế giá trị gia tăng, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu và một số loại thuế khác.

Khác với thuế gián thu,thuế trực thulà loại thuế mà chủ thể nộp thuế cũng đồng thời là chủ thể gánh chịu thuế (nghĩa là chủ thể nộp thuế sẽ mất một phần thu nhập của chính mình vì thuế). Các loại thuế được coi là thuế trực thu ở Việt Nam bao gồm: thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế thu nhập cá nhân, thuế sử dụng đất nông nghiệp, thuế sử dụng đất phi nông nghiệp.

Việc phân chia thành thuế trực thu và thuế gián thu thường không có nghĩa nhiều trong việc thi hành pháp luật, vì đối với các cơ quan quản lý thuế thì ai là người nộp thuế mới là đối tượng được quản lý. Tuy nhiên, khi nhà làm luật xác định đúng chủ thể chịu thuế sẽ góp phần xây dựng chính sách và ban hành pháp luật thuế một cách hiệu quả.

• Theo tiêu chí đối tượng bị đánh thuế thì thuế được chia thành thuế hàng hóa, thuế tài sản và thuế thu nhập.

Thuế hàng hóalà các loại thuế đánh vào hàng hòa, dịch vụ được nhập khẩu, sản xuất, kinh doanh và lưu thông trên thị trường. Chủ thể sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu hàng hóa, dịch vụ thược diện chịu thuế phải có nghĩa vụ nộp thuế hàng hóa. Thuế hàng hóa được coi là chi phí kinh doanh nên chủ thể thực sự gánh chịu thuế là người tiêu dùng. Chính vì lý do này mà thuế hàng hóa còn được gọi là thuế tiêu dùng. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, chủ thể kinh doanh phải gánh chịu toàn bộ hoặc một phần thuế hàng hóa. Ví dụ: trường hợp cho tặng hàng hóa, khuyến mãi bằng quà tặng hoặc khấu trừ tiền mặt.

Ở Việt Nam, thuế hàng hóa bao gồm: thuế giá trị gia tăng, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu và một số loại thuế khác.

Thuế tài sảnlà các loại thuế có đối tượng chịu thuế là một tài sản cụ thể do chủ thể nộp thuế là tổ chức, cá nhân sẽ hoặc đã xác lập quyền sở hữu đối với tài sản chịu thuế.

Thuế tài sản khác với thuế hàng hóa ở chỗ, những tài sản bị đánh thuế không được coi là hàng hóa mà là tài sản được bắt đầu hoặc đang trong quá trình sử dụng. Thuế tài sản cũng khác với thuế thu nhập ở chỗ, đối tượng bị đánh thuế của thuế thua nhập là thu nhập trong một khoảng thời gian nhất định được quy đổi thành giá trị (mặc dù thu nhập có được là tài sản cụ thể mà không phải bằng tiền). Tuy nhiên, ranh giới giữa thuế tài sản và thuế thu nhập đôi khi không rõ ràng, chẳng hạn như trường hợp được biếu tặng, hay thừa kế một tài sản cụ thể. Hiện nay, việc có được một tài sản từ việc tặng cho, thừa kế thường được xem là pháp sinh thu nhập và phải nộp thuế thu nhập.

Ở hầu hết các quốc gia, ngoài thuế hàng hóa và thuế thu nhập, đều có thuế tài sản. Tuy nhiên, phổ biến không có luật riêng về thuế tài sản.

Thuật ngữthuế tài sảnthường được dùng để chi tất cả các loại thuế đánh vào tài sản. Thuế tài sản được coi là một loại thuế bổ sung những mặt khiếm khuyết của thuế thu nhập.

Thông thường có hai phương thức đánh thuế tài sản là đánh thuế vào việc xác lập quyền sở hữu tài sản và đánh thuế vào quá trình sử dụng tài sản.

Thuế tài sản đánh vào việc xác lập quyền sở hữu tài sảnthường đưucọ áp dụng đối với các tài tài sản được đăng ký quyền sở hữu (hiện nay được gọi làlệ phí trước bạ).Nhiều quan điểm cho ràng, thuế tài nguyên cũng là một dạng thuế tài sản, khi tổ chức khai thác tài nguyên thuộc sở hữu toàn dân để trở thành tài sản của mình.

Thuế tài sản đánh vào quá trình sử dụng tài sảnđược thu hàng năm như thuế sử dụng đất nông nghiệp và thuế sử dụng đất phi nông nghiệp. Ở một số quốc gia, một số tài sản có giá trị cao cũng trở thành đối tượng chịu thuế của thuế tài sản.

Thuế thu nhậplà loại thuế mà đối tượng chịu thuế là khoản thu nhập của chủ thể nộp thuế. Theo cách hiểu chung nhất, thu nhập chịu thuế của một chủ thể là phần chênh lêch giá giữa giá trị những khoản được nhận với giá trị của các khoản phải trả trong một khoảng thời gian nhất định. Thuế thu nhập là một loại thuế trực thu phổ biến nhất, được coi là công cụ chủ yếu để nhà nước điều tiết của cải xã hội được thực hiện chức năng tái phân phối của mình.

Ở Việt Nam cũng như nhiều quốc gia trên thế giới, thuế thu nhập gồm hai loại là thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế thu nhập cá nhân, mặc dù hai loại thuế này có thể được ban hành trong cùng một văn bản luật hay được ban hành riêng rẽ.Thuế thu nhập doanh nghiệpđánh vào thu nhập của các loại hình doanh nghiệp và tổ chức có hoạt động kinh doanh và các hoạt động sinh lời khác.Thuế thu nhập cá nhânđánh vào thu nhập của chủ thể nộp thuế là cá nhân như thu nhập từ kinh doanh, tiền lương, tiền công, các khoản thặng dư khác mà cá nhân cod được trong kỳ tính thuế.