Tục xông đất đầu năm là một trong những phong tục có từ lâu đời của ông cha ta. Người Việt quan niệm rằng người đầu tiên bước vào nhà trong ngày mùng Một sẽ đem lại may mắn hay xui xẻo cho gia đình ấy cả năm. Bởi vậy việc lựa chọn người xông đất được xem xét rất kỹ để đảm bảo một năm may mắn và thịnh vượng cho gia chủ.

Theo truyền thống, chủ nhà sẽ chọn một người để bước vào nhà mình đầu tiên trong năm mới, vào đêm giao thừa hoặc sáng mùng Một. Người xông đất phải hợp tuổi với chủ nhà và linh vật đại diện của năm đó, nhất là phải tránh tuổi “tứ hành xung”. Nhân vật xông đất cũng phải là người vui vẻ, rộng rãi, hạnh phúc thì gia chủ sẽ luôn may mắn, sung túc trong năm mới. Hay những người có tên hay như Cát, Lộc, Kim, Ngân, Phúc, Thọ, An, Khang… xông đất cũng là một niềm vui với chủ nhà.

Người Việt xưa có 2 cách chọn người tốt vía xông đất đầu năm. Những người làm quan hay có học thức thường chọn người xông đất có tuổi hợp tuổi với của họ và phải là đàn ông trụ cột trong gia đình. Còn đối với người dân lao động, người được chọn xông đất chỉ cần khỏe mạnh, tốt tính, gia cảnh khấm khá và hòa thuận.

Ngoài ra, những người trong gia đình cũng có thể tự xông đất nhà mình. Một người trong gia đình sẽ được chọn và người này phải ra khỏi nhà từ lúc chưa hết giờ trừ tịch (khoảng 23h hôm 30 Tết) và dự lễ tại đình chùa, sau đó xin hương hái lộc. Lúc trở về nhà, người này phải chọn thời khắc đã bước sang năm mới. Như vậy, người này tự “xông nhà”, mang sự tốt lành quanh năm về cho gia đình.

Ngoài những lời cầu chúc tốt đẹp dành cho gia chủ, người đi xông đất còn phải ăn mặc thật đẹp và mang theo một chút quà Tết. Người xông sẽ mừng tuổi cho người già hoặc trẻ con của chủ nhà. Sau đó chủ nhà cũng hoan hỉ chúc tụng lại vị khách xông nhà và chiêu đãi một vài món ăn hay thức uống.

Thông thường, người xông đất chỉ nán lại trong nhà khoảng 10-15 phút. Người Việt thường kiêng xông đất người khác ngày mùng Một nếu trong gia đình mình có chuyện không hay xảy ra trong năm. Những gia đình có đạo đức không tốt cũng không được lựa chọn.

Cách chọn tuổi xông đất Theo hàng can:

Cơ sở của việc chọn tuổi nói chung là chọn tuổi người xông đất có can chi hợp với năm Đinh Dậu, hợp ngày mùng Một Tết và hợp với tuổi của gia chủ.

Trong Dịch học, hệ Can – Chi gồm có 10 Thiên Can (Giáp, Ất, Bính, Đinh, Mậu, Kỷ, Canh, Tân, Nhâm, Quý) và 12 Địa Chi (gồm Tý, Sửu, Dần, Mão, Thìn, Tỵ, Ngọ, Mùi, Thân, Dậu, Tuất, Hợi).

Địa chi Thất sats tứ hành xung, Tam hợp cục.

Điều đầu tiên khi chọn tuổi, người Việt cần tránh các Can, Chi xung phá. Các Can phá nhau bao gồm: Giáp phá Mậu; Ất phá Kỷ; Bính phá Canh; Đinh phá Tân; Mậu phá Nhâm; Kỷ phá Quý; Canh phá Giáp; Tân phá Ất; Nhâm phá Bính; Quý phá Đinh. Về hàng Chi, các Chi xung nhau gồm: Tý xung Ngọ; Mão xung Dậu; Dần xung Thân; Tị xung Hợi; Thìn xung Tuất; Sửu xung Mùi.

Địa chi lục hợp:

Sau khi đã tránh được các Can, Chi xung phá, chúng ta cần quan tâm tới việc chọn tuổi hợp. Cụ thể, Giáp hợp Kỷ; Ất hợp Canh; Bính hợp Tân; Đinh hợp Nhâm; Mậu hợp Quý. Các Chi hợp nhau bao gồm: Tý hợp Sửu; Dần hợp Hợi; Mão hợp Tuất; Thìn hợp Dậu; Tị hợp Thân; Ngọ hợp Mùi; Tị – Dậu – Sửu hợp thành Kim cục; Hợi – Mão – Mùi hợp thành Mộc cục; Dần – Ngọ – Tuất hợp thành Hỏa cục; Thân – Tý – Thìn hợp thành Thủy cục.